Akdeniz Bölgesinde İklim Değişimleri ve Toprak Bozunması Sonucu Bozulan Toprak Sağlığının Sağlanması Konusunda SHARInG-MeD ve SUS-SOIL Projelerinin Önemi
FAO ve AB, Akdeniz'deki toprak sağlığını koruma ve iyileştirme çabalarına yönelik stratejik bir çerçeve sunmaktadır. Ancak, sürdürülemez arazi yönetimi, aşırı otlatma, ormansızlaşma ve iklim değişikliğinin etkisiyle Akdeniz bölgesindeki toprakların %60-70'inin bozulduğu ve durumun daha da kötüleşeceği öngörülmektedir. Toprak organik karbonunun azalması, toprak sağlığı ve gıda güvenliği üzerinde doğrudan bir tehdit oluşturmaktadır. Kuzey Afrika, Güney Avrupa Bölgesinde hakim olan aşırı iklim koşullarına ek olarak, sürdürülemez arazi ve su yönetimi, aşırı otlatma, ormansızlaşma ve orman yangınları bu alanların büyük bölümlerini çöllere dönüştürüyor (Ortas 2022). Bozulmuş ve tuzlanmış topraklar gıda güvenliğini etkiliyor.
Bu bağlamda SHARInG-MeD ’in görüşü toprak organik karbon potansiyeli azalma eğiliminden öte azalmış olup düşük organik karbon doğrudan toprak sağlığının tehdidiyle ilgilidir. SHARInG-MeD (Soil Health and Agriculture Resilience through an Integrated Geographical information systems of Mediterranean Drylands (Akdeniz Kurak Alanlarının Entegre Coğrafi Bilgi Sistemleri Aracılığıyla Toprak Sağlığı ve Tarımsal Dayanıklılık)) projesinin genel amacı: Akdeniz bölgesi toprak-tarım göstergelerin kullanımı ve aralarındaki ilişkiler konusunda politika yapıcılar, bilim insanları, toprakların son kullanıcıları, vb. ile bilgilendirerek tarımsal sürdürülebilirliği artırmak için fiziko-kimyasal, biyolojik (mikroorganizmalar, nematodlar, omurgasızlar, bitkiler), tarımsal, ekonomik ve çevresel göstergeleri entegre eden standart bir toprak izleme planı oluşturaraktır.
SHARInG-MeD projesi altı temel belirlenmiş hedefi bulunmaktadır;
Amaç 1 Örneklenmemiş alanları kapsayarak toprak örneklerinin temel toprak analizleri yaparak temel toprak haritalarının güncellemek.
Amaç 2 Toprak özelliklerinde Arazi Kullanımı ve Arazi Kullanım Değişiminin rolünün incelenmek.
Amaç 3 Toprak özelliklerinin ürün yönetimi, verimlilik, ekonomik ve çevresel etkilere verdiği tepkiyi analiz ederek toprak özellikleri (örneğin tuzluluk, SOC, pH), ürün verimleri, ürün üretiminin çevresel ve ekonomik performansı arasındaki ilişkilerde doğan boşlukları doldurmak.
Amaç 4 Toprak bozulması sürücülerinin değerlendirerek geleceğe yönelik önlemleri belirlenmesini sağlamak.
Amaç 5 Araştırmanın amacına uygun olarak bilim ve iletişim uzmanları bütünleştirilmesi ile projenin amaçlarını ilgililere aktarmak ve onlardan geribildirimleri alıp yeni planlama sağlamak.
Amaç 6 Toprak fonksiyonlarını geliştirmek için sürdürülebilir tarım-toprak yönetim uygulamalarının teşvik etmek.
SHARInG-MeD projesi ile Akdeniz tarım alanlarında toprak kalitesi üzerinde arazi kullanımının etkileri agroekolojik yaklaşımları uygulaması ile sağlanmaya çalışılacaktır. Proje, geniş ölçekte toprak özelliklerinin modellerini; en ince ayırtılarına kadar toprak özelliklerinin değişimlerini; arazi veya ürün (özellikle toprak) yönetim uygulamaları ile tarımsal sistemlerin veya ürünlerin çevresel ve ekonomik performansları arasındaki ilişkileri modellemeyi; farklı kamu veri tabanları arasında toprak verilerinin uyumlaştırılmasını ve Akdeniz’in kurak bölgelerinde, özellikle Batı Asya ve Kuzey Afrika (WANA) bölgelerinde, toprak iyileştirme uygulamalarının (koruma amaçlı tarım, organik materyal uygulamaları, yararlı mikroorganizmalar kullanımı) yaygınlaştırılmasını hedeflemektedir. Bu stratejilerin (arazi kullanımı ve arazi kullanım değişikliği, toprak koruma uygulamaları, organik madde ve yararlı mikroorganizma ilaveleri) ve Horizon Europe Toprak Misyonunun avantajları ve sınırlamaları, internet sitesi, kitle ve sosyal medya etkinlikleri, dergi ve bilimsel yayınlar, fotoğraf ve videolar, kongreler, orta öğretim dersleri, çiftçi eğitimleri ve proje faaliyetleri üzerine bir Kapsamlı Açık Çevrim İçi Ders (Massive Open Online Course) aracılığıyla aktif bir şekilde tanıtacaktır. Bu veriler ve modeller, bu göstergelerin kullanımı ve Akdeniz peyzajı ve mahsul sürdürülebilir yönetimi için birbirleriyle olan ilişkileri hakkında paydaşları bilgilendirerek tarımsal sürdürülebilirliği artıracak ve tarımın iklim değişikliği üzerindeki etkisini azaltmada katkısını modüle etmek için bir araç sağlayacaktır.
Aynı zamanda, proje, Avrupa’da uygulanan JRC-ERC LUCAS modülü ile Afrika’da uygulanan H2020, Soil4Africa projesi arasında bir uyum stratejisi sağlayarak Güney Avrupa, Batı Asya ve Kuzey Afrika’da (WANA) farklı ve eşleştirilmiş arazi kullanımlarında örnekleme yöntemi de inceleyecektir. Son olarak, SHARInG-MeD diğer H2020, Horizon Europe, PRIMA, ulusal ve diğer uluslararası projeler ve girişimler, araştırma altyapıları ve yaşam laboratuvarları ile sinerji kuracak. SHARInG-MeD projesi hedeflerine ulaşmak için, Avrupa'da geniş alanlardaki farklı toprakların örnekleme stratejileri (LUCAS toprak modülü) ve Afrika'da (H2020 Soil4Africa) veya toprak örnekleme kampanyaları ile Akdeniz Bölgesi Toprak Atlasından veri sağlanacak, ayrıca literatürdeki toprak ve mahsul analizlerine ilişkin metodolojiler de kullanılacaktır. SHARInG-MeD örnekleme düzeni, LUCAS toprak modülü, Soil4Africa ve Toprak Atlasında bulunan bilinen sahaların tekrar örneklenmesini ve/ya örnekleme eksikliği bulunan alanların da dahil edilmesini kapsayacak şekilde hem yeni sahaları hem de bilinen sahaların yeniden örneklenmesini içerecektir (Orgiazzi, et al. 2018). Örnekleme, çiftlik arazilerini (aralarında tarım arazisi de olacak şekilde, tuzluluk veya aşırı otlatmadan etkilenmiş alanlarda dahil) veya toprak iyileştirici yönetim uygulamalarıyla ilgili saha deneylerini içerecektir. Belirtilen toprak özellikleri (toprak yaşam göstergeleri dahil) ve potansiyel sera gazı emisyonları ölçülecektir. Tarla denmeleri ile ekonomik akışlar ve Yaşam Döngüsü Değerlendirmesi unsurları ölçülecektir. Bu örnekleme düzenlerini uyumlu hale getirmek için modeller oluşturulacaktır. SHARInG-MeD ve SUS-SOIL tarafından üretilen modeller, ulusal, AB ve AB dışı araştırma veri tabanları, altyapılar ve yaşam laboratuvarlarında yayınlanan verilere karşı hem iç hem de dış doğrulama süreçlerinden geçirilecektir.
Sonuç ve Beklenen Etkiler
Bu amaçlar ve beklenen sonuçlar, belirli konunun tüm gereksinimlerini kapsamakta; Akdeniz kurak bölgelerinde toprak sağlığının korunması, iyileştirilmesi ve restorasyonu için bir ortam sağlayarak toprak bozulma süreci ile verim düşüklüğü ve çevresel etki ölçüm araçlarını sunmakta; tarım-toprak sağlığın hem çevresel hem de insan ihtiyaçları doğrultusunda uyumlaştırma modelleri ve göstergeler sunmakta; bu modellerin gerçek koşullarda doğrulanmasını sağlamakta; Akdeniz bölgesindeki mevcut toprak izleme durumu ve mevcut toprak verilerinin durumuna dair bir kanıt sentezi sunmakta ve bölgesel ölçekte toprak ekosistemi sağlığı için mevcut fiziko-kimyasal, biyolojik, tarımsal, ekonomik ve diğer çevresel göstergelerin modellerini sağlamaktadır; diğer Horizon 2020, PRIMA, ulusal projeler ve girişimler, araştırma altyapıları ve yaşam laboratuvarları ile sinerjileri belirlemek ve kurmaktır; Toprak Atlasındaki Ulusal Toprak Araştırmalarının uyumlaştırılması için bir araç sunmakta; genel kamu ve paydaşlarla etkili bir yayılım ve iletişim etkinliklerinde onları sürece dâhil etmektedir.
Bu bağlamda arazi kullanımlarında (özellikle tuzdan etkilenen veya aşırı otlatılan veya diğer bozulmuş alanlarda) örnekleme ve bilinen alanların yeniden örneklemesi, toprak korumasını, biyolojik çeşitliliği, çiftçilerin ürün verimliliği ve kârını artırma yanında tarımın çevresel etkisini etkileyen temel bir yönetim stratejisi (arazi kullanımı) hakkında bilgi vermeyi amaçlamaktadır. Uluslararası örgütler (FAO) ve Avrupa ortak Araştırma merkezi (EC) tarafından LUCAS, EC (Ortak Araştırma Merkezi) aracılığıyla Avrupa ve Akdeniz Bölgesi'nde toprak bilgisi toplamak için metodolojiler, araçlar ve göstergeler geliştirmek için birçok çaba sarf edilmektedir. Toprak bilgisinin kolayca erişilebilir ve standartlaştırılmış bir veri tabanını geliştirmek için metodolojileri ve göstergeleri uyumlu hale getirmeye acil ihtiyaç olduğu gerçeği ile Shering-Med ve SUS-SOIL yaşayan laboratuvarı projeleri üzerinden toprağı yeniden sağlığına kavuşturacak organlara ve mekanizmalara ihtiyaç duyuluyor. SHARInG-MeD projesi, Akdeniz kurak alanlarında toprak sağlığının korunması ve iyileştirilmesine yönelik yenilikçi yaklaşımlar sunarak toprak bozulması ile mücadelede önemli bir rol oynayacaktır. Proje çıktıları, tarımsal sürdürülebilirliğin artırılması, çevresel etkilerin azaltılması ve yerel ile uluslararası düzeyde politika yapım süreçlerine katkı sağlanmasında etkili bir araç olacaktır. Proje amacına uygun olarak toprak yönetimi konusunda başta ortaöğretim okulları olmak üzere öğrencilere en az 2 ders yanında çiftçi okulu, toprak yönetimi okulu; politika yapıcılar ve diğer paydaşlarla (örneğin sanayi, ticaret vb.) yer alan değişik kesimlere toprağın önemi ve olası etkilerinin anlatılması istenmektedir.
İbrahim Ortaş,
SHARInG-MeD ve SUS-SOIL Projeleri Yürütücüsü, iortas@cu.edu.tr
