“Gıda Güvencesi Ulusal Güvenliktir!”
Beslenme insan için en temel ihtiyaçtır. Birleşmiş Milletler (BM) İnsan Hakları Evrensel
Beyannamesi’nde (1948) gıdaya ulaşım hakkının insanın en temel hakkı olduğu belirtilmiştir.
Kevin Carter çektiği fotoğraf ile fotoğraf dalında 1994’te Pulitzer ödülü kazanmıştı.
Fotoğrafta, açlıktan dizi üstünde yüzü yere kadar düşmüş bir çocuk ve 3-4 metre uzağında
bekleyen bir akbaba gözüküyordu. Bu fotoğrafın çekildiği yerden 2 km uzakta Birleşmiş
Milletlerin Gıda destek ofisi varmış. Fotoğrafçı çocuğa yardım etmedi diye eleştirilmişti.
Bu fotoğraftan 30 yıl sonra yine açlık ve obezitenin konuşulduğu bir dünyada yaşıyoruz. Daha
önceki bir yazımı okumanızı öneririm (bk. https://www.milatgazetesi.com/yazarlar/dunya-
gida-gunu-2597/).
Yazdığım Sebzecilik kitabının bir bölümünü de beslenme konusuna ayırmıştım. Sağlıklı bir
yaşam için sağlıklı beslenme şarttır. Fakat bu yolda bazı çukurlar, engeller de vardır. Bazı
gıdalar orijinalinden uzaklaştırılarak tüketime arz edile bilmektedir. Bunu anlamak için gelin
önce taklit veya tağşiş nedir sorusuna cevap arayalım.
Tarım ve Orman Bakanlığı zaman zaman taklit veya tağşiş yapıldığı kesinleşen gıda ve yemi
üreten/ithal eden firmanın adı, ürün adı, markası, parti ve/veya seri numarasını Bakanlık resmi
internet sitesinde kamuoyunu bilgilendirmek amacıyla yayımlamaktadır.
Bu listeleri bir akademisyen ve tüketici olarak merakla incelerim. Bu incelemelerimde
yanında toplumumuz için ciddi bir gıda güvencesi/güvenliği meselesi var mı sorusuna da
cevap ararım.
Tağşiş
Taklit veya tağşiş Arapça kökenli iki kelime. Tağşiş (katıştırma) bir şeyin içine başka bir
madde karıştırma anlamındadır. Taklit (öykünme, belli bir örneğe benzemeye veya
benzetmeye çalışma; Benzetilerek yapılmış şey (imitasyon). Konunun anlaşılması için şu
örneğe bakalım: Farklı yağlar karıştırılan yağın zeytinyağı olarak piyasaya sürülmesi, peynire
margarin katılması vb.
Anlayacağınız aldığınız ürün almak istemediğiniz bir ürün olabilir. Ambalajla bir anlamda
kandırılmaktasınız.
Bu kandırılma ne anlama gelir? Yani bu tür bazı gıdalar güvenli değildir ama gıda
güvencesini tehdit eder mi? Bu soruya cevap vermeye çalışalım.
Güvence
Gıda güvencesi; “bütün insanların her zaman aktif ve sağlıklı yaşamı için gerekli olan besin
ihtiyaçlarını ve gıda önceliklerini karşılayabilmek amacıyla yeterli, sağlıklı, güvenilir ve
besleyici gıdaya fiziksel ve ekonomik bakımdan sürekli erişebilmeleri” olarak
tanımlanmaktadır (FAO’nun 2001 yılı raporu).
Açıklamadan da anlaşıldığı gibi, gıda güvencesi gıda güvenliğini de kapsamaktadır. Gıda
Güvenliği Çalışmaları Merkezine göre gıda güvenliğinin 5 temel ilkesi kabul edilmiştir:
bulunabilirlik (availability), erişilebilirlik (accessibility), kabul edilebilirlik (acceptability),
yeterlilik (adequacy), bireysel ve kurumsal (agency) etkenlerdir.
(https://www.torontomu.ca/foodsecurity/).
Bulunabilirlikte, her zaman, her insana yetecek kadar gıdanın bulunması; erişilebilirlikte ise
her zaman herkes için gıdaya fiziksel ve ekonomik erişim şartı bulunmaktadır. Bu yaklaşımda
mikro ölçekte (birey ve hane halklarının) gıda güvenliği sağlıklı ve yeterli
beslenebilmelerinde risklidir. Bu risk fizikselden çok ekonomiktir. Bu özellikle alt sosyal
tabakalar için daha önemlidir. Bu olumsuzluklar olsa da gıda güvenliği gıda güvencesini
makro ölçekte (ulusal) tehdit edecek boyutta değildir.
Makro
Makro açıdan tüm ülke(ler)de yeterli gıda temininin sağlanması ve bunun için ulusal ve
uluslararası düzenlemelerin, işbirliklerinin, strateji ve eylem planlarının oluşturulması gerekir.
Türkiye’de gerek Osmanlı gerekse T.C. Döneminde ulusal ölçekte toplumun geneli için belli
gıdalara (tahıl, baklagil vs) güvence ile erişimi konusunda başarılıdır. Uluslararası ölçekte
sorumluluklarını yerine getirmektedir. Ama daha eşit ve adil dünya için tüm insanlığı daha
fazla katkı vermesi gerekmektedir.
Tüm bu açıklamaları birleştirdiğimizde güncel olarak fiziksel anlamda gıdaya (en azından
temel gıdalara) güvence varsa da ekonomik anlamda belli gruplar (özellikle alt gelir) için
güvencenin eksik olduğu iddia edilebilir.
Haftaya bu konuya “Gıda güvenliği” çerçevesinde devam edelim.
Son söz: Güvence güvenle ikiz kardeştir.
