Erzurumlu Hüseyin Avni Ulaş Bey Hakkında Bilinen Üç Yanlış Bilgi

Ben Abdulnasir Kımışoğlu. Erzurum Palandöken ilçesi Kümbet Köyünde doğdum ve büyüdüm. İlköğretimimi köyde, lise eğitimimi İkizdere imam hatip lisesinde, lisans ve yüksek lisans eğitimimi de Atatürk Üniversitesi İlahiyat fakültesinde tedris eyledim. Bu bilgiyi özellikle söylemek istiyorum. Çünkü ben Hüseyin Avni Ulaş Beyle aynı köydenim. Haliyle büyüklerimden ve köyün ileri gelen eşrafından Hüseyin Avni Beye dair bazı hatıralar dinledim. Bizim köylü olduğuna dair tarihi vesikalar işittim. Bunları neden söylüyorum? Çünkü tarihi şahsiyetler paylaşılamaz bazen. İrtibatı olunan her il/ilçe/köy/bucak bir şekilde kendisini sahiplenmeye çalışır. Bu konuda Yunus Emre örneği tazeliğini daima korumaktadır. Erzurumlu Hüseyin Avni Ulaş Bey de haliyle böyle olmalı. İnternet ortamında “Hüseyin Avni Ulaş” yazıldığı vakit çoğu kaynakta doğum yeri ya Bingöl Karlıova ilçesi Kümbet Köyü ya da Elazığ Karakoçan ilçesi Kümbet Köyü çıkmaktadır. Hâlbuki her ikisi de katiyen yanlıştır. Hüseyin Avni Ulaş Bey, Erzurum’un Palandöken ilçesi Kümbet Köyünde 1887 yılında dünyaya gelmiştir. Bu köy Çat yolu üzerinde şehre 20 km uzaklıktadır. 12 yaşına kadar bu köyde kalmıştır. Baba adı Gençağazade Musa Bey Annesi Kümbetli Mehmet Kızı Münire Hanımdır. Musa ve Münire çiftin beş çocuğu oluyor. Bunlar: Hüseyin Avni, Hafız Hakkı, Hüsnü Mustafa, İhsan ve Binnaz’dır. Ailesine Gençağazadegil / Dursunağazadegil denilmektedir. Aile, çocuklarının eğitimi için Erzurum şehir merkezine bugünkü Yoncalık mahallesine taşınıyorlar. Hafız Hakkı Bey, Ahmediye Medresesi’nde İslami ilimler tedris eder. Hüseyin Avni Bey, 1901’de Erzurum İdadisinde altı yıl eğitim alır. 1906’da İstanbul’a gelir ve Vefa Lisesinde eğitimini tamamlar. Ticaret Mektebinde iki yıl okuduktan sonra 1908’de Hukuk Mektebine geçer ve 23 Eylül 1912’de hukuk eğitimini derece ile tamamlar. İstanbul’da, Erzurum’dan aile dostu olan Topçuzade Ahmet Efendilerin (Nurettin Topçu hocanın babası) yanında kalır. 29 Kasım 1913’te Avukatlık stajını tamamlar ve Sirkeci Kosova Hanı’ndaki hukuk bürosunda mesleğini icra etmeye başlar. 20 Temmuz 1914’de askere gider. 9. Kolordu, 9. Fırka, 17. Alay, 50. Tabur, 2. Bölük’te sırasıyla yedek subay, teğmen, üsteğmen olarak görev yapar. 1918’de Kars ve Bitlisin kurtuluşuna katılır. Doğu cephesinde yaptığı askerliğinde Şevket Süreyya Aydemir asker arkadaşıdır. 1918’de terhis olur. Bundan sonra ise vatanın kurtuluşu için çalışır ve çeşitli cemiyetlerde görevler alır. 12 Ocak 1920’de son Osmanlı Meclisi Mebusanı’nda 33 yaşında iken Erzurum mebusu olarak görevini ifa eder.  23 Nisan 1920’de açılan Büyük Millet Meclisi’ne yine Erzurum milletvekili olarak katılmıştır. 1923’e kadar yapmış olduğu milletvekillik görevini, II. Meclise fikirlerinden dolayı alınmamıştır. İstanbul’a dönmüş 1939 yılına kadar avukatlık mesleğini icra etmiştir. İzmir suikastı bahane edilerek istiklal mahkemelerinde yargılanmış, isnat edilen tüm suçlardan beraat etmiştir. 13 Kasım 1929 yılında İsmail Hakkı Paşanın kızı Ferhunde Hanımla evlenmiştir. Bu evlilikten 1930’da tek evladı Mehmet Nurettin Bey dünyaya gelmiştir. Ferhunde hanım daha önce evlilik yapmıştır ve evladı vardır. Hatta Hüseyin Avni Bey, üvey evladı olan Fethiye Hanımı da Nurettin Topçu ile evlendirmiştir.  7 Temmuz 1939 yılında İstanbul 5. Noteri olarak tayin olmuştur.  1945 yılında Nuri Demirağ’la birlikte Milli Kalkınma Partisi’ni kurmuş ve bir zaman sonra kendi isteği ve kararı ile istifa etmiştir. Temmuz 1946’da iki sayı olarak Mes’uliyet dergisini çıkarmıştır. 1948 yılında Kenan Öner ile birlikte İstanbul’da Millet Partisi’ni kurmuştur. Yapılan seçimlerde bağımsız milletvekili adaylığı olmuştur. Ama türlü nedenlerden dolayı adaylığı engellenmiş ve kazanamamıştır.  23 Şubat 1948 yılında vefat etmiştir. Mezarı İstanbul Kandilli Küçüksu Mezarlığındadır. ********** Bu yazıyı kaleme alma asıl nedenim şudur: HÜSEYİN AVNİ ULAŞ BEYİN ELAZIĞ veya BİNGÖLLÜ değil özbeöz ERZURUMLU oluşunu ifade etmeye çalışmak isteyişimdir. Doğup büyüdüğü KÜMBET KÖYÜ bugün ne ELAZIĞ / KARAKOÇAN ne de BİNGÖL / KARLIOVA sınırları içerisinde kalan kümbet köyüdür. Asıl doğru olanı ERZURUM / PALANDÖKEN ilçesi sınırları içerisinde olan, şehir merkezine de 20 km uzaklıkta olan KÜMBET KÖYÜDÜR. Aksini iddia eden bilgilerin tamamı katiyen hatalı ve yanlıştır. Çünkü Hüseyin Avni Ulaş Bey, milletvekili, hukukçu, noter, avukat, subay, teğmen, üsteğmen gibi görevlerde bulunmuş ve zamanına da hitap ve şahsiyetiyle damga vurmuş mühim bir devlet adamıdır. Haliyle tüm nüfus ve nüfuz kayıtları, devlet kaydı vesikası sayılmış ve bu şekilde kayda girmiştir. Hiçbir devlet kaydı vesikasında ne Elazığ ne de Bingöl geçmektedir. Tamamı Erzurum olarak ifade edilmektedir. İddia o ki Bingöl ili, Hüseyin Avni Beyin doğduğu zamanda Erzurum’a bağlıdır. Bu bilgi doğrudur. Lakin Hüseyin Avni Beyin doğup ve 12 yaşına kadar kaldığı KÜMBET köyü bugün ne Bingöl ne de Elazığ ili sınırları içerisinde kalan Kümbet Köyü’dür. Hüseyin Avni Ulaş Beyin öz oğlu Mehmet Ulaş Beyin İstanbul – 1952, Berksoy Basımevi matbaasından “Hüseyin Avni Ulaş’ın Son Yılları” adlı tarihi vesika niteliğinde olan kitabının 21. sayfasında ailenin beş asırdır Erzurum / Kümbet Köyünde olduğunu ifade eden bilgi mevcuttur. Bilgide Palandöken ilçesi geçmiyor. Çünkü o tarihlerde Palandöken ilçesi kurulmamıştır. İlçenin kuruluş tarihi 1994’tür. Diğer belgeler ışığından palandöken ilçesi olduğu kanaatini taşıyorum. Hüseyin Avni Ulaş Beyin abisi Hafız Hakkı Ulaş beyin öz evladı Sayın Hüsnü Kutlu Ulaş hocamız, Sayın Ali Ataman hocamla birlikte kendisini 8 Ocak 2022 / 21.45 tarihinde ziyaret ettiğimizde “Hüseyin Avni Ulaş’ın Son Yılları”  adlı kitapta bahsi geçen bilgiyi destekler mahiyette bilgiler vermiştir.  Yazının başında Kümbet Köylü oluşumu özellikle belirttim. Çünkü bunun nedeni Hüseyin Avni Ulaş Beyi gören, bilen, konuşan, tanıyan ve tanışan büyüklerin oluşuna şahit oluşumu ifade etmek isteyişimdir. Mesela 1909 doğumlu ve 104 yaşında vefat eden merhum Hacı İshak Kımışoğlu dedem bile kendisini görmüştür. Çünkü Hüseyin Avni Ulaş Bey en son Erzurum’a gelişlerinde köyümüzü / köyünü ziyaret etmiş ve köyümüze de ismini veren Hacı Ahmet Baba türbesinde özellikle dualar etmiştir. Ve merhum Hacı İshak Kımışoğlu dedem de buna şahitlik etmiştir. Ve Hüseyin Avni Ulaş beyin dedelerinin mezarlığı köyümüzde büyük kabristandadır. Ulaş ailesi, bizim köye beş asır öncesinden Palu’dan gelmiştir. O bölgede bugün de “Ulaş” soy isimli aileler vardır. Bu aile Orta Asya’dan Anadolu’ya gelen Türk boylarındandır. Aile zamanla kollara ayrılıyor ve Hüseyin Avni Ulaş Beyin dedeleri de beş asır önce bizim köye gelip yerleşiyorlar. Haliyle köyün yerlilerindendir. Bu bilgileri de yine yukarıda tarih ve saatini verdiğim görüşmemizde Sayın Hüsnü Kutlu Ulaş hocamız ifade etmişlerdir. Bu konuda iddiamızı destekler mahiyette belgeler de mevcuttur. Mesela tapu kayıtları, Ulaş ailesinin beyanı ve nüfus bilgileri Erzurum / Palandöken / Kümbet Köyü olduğunu kanıtlamaktadır.  Hâlihazırda tapu kayıtlarından bir örnek verecek olursak Palandöken Kümbet Köyü sınırları içerisinde olan 719 parsel nolu tarla, 1967 yılında yapılan satışla aynen şöyle denilmektedir: “Tahdidi yapılan ve tapuda kaydına rastlanamayan iş bu gayrimenkul ilgili sütununda yazılı ergi kaydı ile Gençağa oğlu Hakkı adına kqyıtlı olduğu ve Hakkı’nın bu parsele zılyet bulunurken 1967 yılında haricen 9000 ışra bedelle harice Fetullah oğlu Ömer Kımışoğlu’na sattığı ve ilişiğini kestiği ve halen bu parsele Ömer’in zılyet bulunduğu ve tatbik edilen vergi kaydının bu parseli kapsadığı ve hududlarının sabit olup zemimine uyduğu muhtar ve bilirkişi beyanlarından anlaşılmakla Fetullah oğlu Ömer Kımışoğlu adına tesbiti yapıldı. (17.12.1980)” birlik Teknisyeni: Osman Özel; yardımcısı: Hanifi Gönültaş; muhtar: Zeki Özbey; 1.Bilirkişi: Ahmet Adıgüzel, 2.Bilirkişi: A.Selam Tokatlı, 3.Bilirkişi: Cemil Erbay. Bu kayıt da bize göstermektedir ki Ulaş ailesi bu köydedir. Tarlayı satan Hafız Hakkı Bey, Hüseyin Avni Bey’in kardeşidir. Tarlayı alan Ömer Bey de benim öz dedemdir.  Yine büyüklerimden işittiğim bilgi var ki o da şöyle: Hafız Hakkı Bey’in köyümüzde kuvvetli bir arazisi mevcuttur. 1976 yılında toplu olarak zamanın muhtarı Zeki Özbey beye 500 bine satılıyor. Zeki Özbey, oğlu Raci Bey kaza yapınca araziyi almaktan vaz geçiyor. Bu sefer de köylüler tarlaları 700 bine satın alıyor. Ali Ataman hocamın, “Bingöl / Karlıova / Kümbet Köyü” facebook sayfasında o köylüler ile irtibata geçip “Birinci Meclis’te Erzurum Milletvekili olan Gençağazade Musa oğlu Hüseyin Avni Ulaş, bu köylü (Karlıova Kümbet) mü? Köyde akrabaları var mı? Bir başka iddiaya göre de Erzurum’un yakın köylerinden Kümbet Köylü. Bir bilginiz var mı?” sorusu üzerine o köyden olan Orhan Demir beyin cevabı “Erzurum’da Kümbet Köyü var. Erzurum’a bağlı” cevabı üzerine Ali Ataman hocamın “Hüseyin Avni Ulaş Erzurum’un Kümbet köyünden mi demek istediniz?” ikinci teyit etme sorusuna karşılık Orhan Demir beyin cevabı da “Evet” olmuştur. Haliyle bu bile bizim iddiamızı destekler mahiyette ayrı bir vesikadır. Ayıca “Kiğı sancağı” başlığı ile olan karışıklık ise şöyle: “Kiğı Kaymakamlığı” resmi internet sayfasındaki bilgiler ışığında Kiğı, 1514 yılında Yavuz Sultan Selim tarafından Çaldıran Zaferi sırasında Osmanlı topraklarına katılıyor. 1663 yılından itibaren Diyarbakır’a bağlı bir sancak. 19. Yüzyıl Tanzimat Fermanı ile Erzurum’a bağlı kaza oluyor. 1926 yılında ilçe statüsü kazanıyor. Cumhuriyetten sonra bir süre Erzincan’a daha sonra 1936 yılında Bingöl’e bağlanıyor.  Erzurum Palandöken Kümbet Köyü coğrafya itibarıyla Kiğı Sancağı sınırları dâhilinde değildir. Şayet sınırlarına dâhil olsa bile sancak içerisinde üç tane Kümbet Köyü mevcut olmuş oluyor. Bunlar, ismi geçen Bingöl / Karlıova / Kümbet Köyü, Elazığ / Karakoçan / Kümbet Köyü ve Erzurum / Palandöken / Kümbet Köyü oluyor. Haliyle bu üç köy içerisinde tapu kayıtları, nüfus bilgileri, günümüzde yaşayan aile bireyleri ve bilirkişilerin beyanları ölçüsünde değerlendirdiğimiz zaman bütün detay ve belgeler bize Hüseyin Avni Ulaş Bey’in Erzurum / Palandöken / Kümbet Köyü doğumlu olduğunu kanıtlamaktır. Ve bu bilgiler de bize göstermektedir ki yerel ve ulusal bazda yer alan “doğum yeri olan Kümbet Köyü günümüzde Bingöl / Karlıova veya Elazığ / Karakoçan ilçelerine bağlıdır” türündeki bilgiler de tamamen yanlıştır ve verdiğimiz kaynaklar ile bu bilgileri de çürütmüş oluyoruz. Pek çok tarihi vesikalar incelendiğinde Merhum Hüseyin Avni Bey’in Kiğı Rüştiyesinde okuduğu hatası da düzeltilmiş olacaktır. Çünkü 12 yaşına kadar köyde Halil Efendiden ders okuyan Hüseyin Avni Bey ailesi ile birlikte Kiğı’ya değil Erzurum merkez Yoncalık mahallesine taşınıyorlar. Kardeşi Hafız Hakkı Bey, şuan günümüzde Murat Paşa Cami yanındaki Ahmediye Medresesi’nde İslami ilimler okurken Hüseyin Avni Bey de Erzurum İdadisinde okuyor. Bu bilgiyi bizlere hem Hüsnü Kutlu Ulaş hocamız teyit etmiştir hem de Hüseyin Avni Beyin oğlu Mehmet Nurettin Ulaş Bey’in Feridun Fazıl beyefendiye 2 Şubat 1949 tarihli yazmış olduğu mektuptan anlıyoruz. Bahsi geçen mektupta babasına ait kısa bir tercüme-i halini anlatırken okuduğu okullar hakkında aynen şöyle bir ifade kullanmaktadır: “Erzurum Kümbet Köyünde doğmuştur. Gençağazade Musa efendinin oğludur. Rüştiye tahsilini Erzurum’da yapmış ve İstanbul Vefa İdadisinden sonra 1913’de İstanbul Hukukunu iyi derece ile ikmal etmiştir.” Haliyle Hüseyin Avni Bey’in eğitim hayatının Kiğı ile hiçbir bağlantısı yoktur. Bu tamamen tarihi bir hata ve yanılgıdır. Hüseyin Avni Ulaş Bey hakkında bir diğer tartışmalı konu ise babasının ismidir. Günümüzdeki kaynaklar bazen Mustafa bazen de Musa olarak ifade etmektedirler. Bu karışıklığı ise yine tarihi kaynaklar ışığında açıklamak ve düzeltmek istiyorum. Sayın Hüsnü Kutlu Ulaş hocamızla yaptığımız görüşmede kendisi bizlere dedesinin isminin Musa olduğunu ifade etmiştir. Yukarda bahsettiğimiz mektupta Mehmet Nurettin Ulaş beyin de dedesinin isminin Musa olduğunu ifade ediyor. Ayrıca malumdur ki Hüseyin Avni Bey, devlet adamı ve bir nevi de memurdur. Kayda giren tüm evraklarda babasının ismi Musa olarak geçmektedir. Ki buna misal verecek olursak: T.C Erzurum Vilayeti Nüfus Müdürlüğünden aldığı Hüviyet Cüzdanında, Devlet-i Âliye-i Osmaniye Darülfünun Osmani Mezuniyet Belgesinde, Noter tasdikli İstiklal Madalyası Vesikasında, T.C. memurlara mahsus tercüme-i hal varakasında, noter hüviyet kimliğinde ve adliye vekâletince doldurulan siret varakasında hep Musa olarak geçmektedir. Ayrıca Nüfus ve Vatandaşlık Genel Müdürlüğü verilerinden aldığımız bilgiler doğrultusunda da: “Hafız Hakkı Ulaş: 1925 yersel nüfus yazımı ile tescil. Baba adı: ölü Musa. Hüseyin Avni Ulaş: 1929 yeniden kayıt suretiyle tescil. Baba adı: yeni kayıt vukuatında: Genç ağa. Esas kütük kaydında Musa şeklinde yazılmış.” ********** Netice itibariyle, 33 yaşında Osmanlı Mebusu, 34 Yaşında Büyük Millet Meclisinde Erzurum milletvekili, Siyasetçi, Hukukçu, Noter, Avukat ve Subay olan mümtaz bir şahsiyet merhum Erzurumlu Hüseyin Avni Ulaş Bey hakkında yapılan bariz hatalara dikkat çekmek ve bu hataların düzeltilmesi için ma’şeri vicdanlara dokunabilme adına bu kısa ve sade yazıyı kaleme almış bulunmaktayım.  Umuyorum ki bu yazının da içerisinde olacağı dosya çalışmamızın özellikle Vikipedi, isminin geçtiği tüm yerel/ulusal biyografi siteleri ve dahi hayatına dair yanlış bilgiler ihtiva eden tüm kitap/dergi/makale/köşe yazısı vb ne varsa hepsinin düzeltilmesine katkı sağlayabilen etkili bir çalışma olacaktır. Konuyla alakadar olan tüm vicdanlı kalem ve kelam ehlini bu konu hakkında duyarlı olmaya davet ediyorum.  Tarihin ve bilginin doğru olarak sunulması dileğiyle… 06.02.2022 Abdulnasir Kımışoğlu Erzurum / Palandöken / Kümbet Köyü