Punto:
Dinle
Kişi iki törlüg kişi atanur, biri ögretigli biri ögrenür.
(İki türlü insana insan derler; biri öğreten, biri öğrenen).
Oğul kızka ögretgü erdem bilig, bu erdem bile bolsu kılkı silig.
(Çocuklara fazîlet ve bilgi öğretmeli ki, onlar iyi ve güzel yetişsinler).
Oğul kızka ögret bilig hem edeb, aŋar iki ajun anıŋ asğı tap.
(Oğulkıza bilgi ve edep öğret; bu her iki dünyada onlar için faydalı olur).
Yusuf Has Hacib (1017-1070) / Kutadgu Bilig
"Erzurum, kilid-i mülk-i irfanın"
-Emrullah ÖNALAN
Ma’lum-u aliniz, Erzurum Atatürk Üniversitesi, 7 Haziran 1957 tarihinde kurulmuştur. Fakat, şimdi size çok ilginç bir bilgi arz edeceğim: Erzurum’da üniversite henüz kurulmadan önce, günlerce devam eden ve çok ihtişamlı “Üniversite Haftası” kutlama törenleri yapılmıştır.
Kutlama haberleri, dönemin gazetelerinde yer almaktadır. Törenleri haber yapan gazetelerden biri de “Cumhuriyet Gazetesi”dir.
24 Mayıs 1940 tarihli Cumhuriyet Gazetesi’nin üç sütuna manşeti şu şekildedir: “Üniversitede ders kesimi”.
Ana manşet altında ise şu kayıt mevcuttur: “Bütün fakültelerde imtihanlara ayın 31 inde başlanıyor. Temmuz’un 11 inde Erzurum’da açılacak Üniversite haftası için büyük bir program hazırlanıyor.”
Haberin metninde ise, “Üniversite Haftası” ara başlığı altında şu ifadelere yer verilmektedir: “Açılış nutkunda da haber verdiğim gibi ilk Üniversite haftasını Millî Şef’in memleketi demir ağlarla ören siyasetine şükran borcu olmak üzere Erzurum’da açacağız. Hafta, 11 Temmuz Perşembe günü başlayacaktır. Bu hususta büyük bir program hazırlanmaktadır.” bilgisi verilmektedir.
11 Temmuz 1940 tarihinde yapılacak kutlama törenlerinin haberleri 24 Mayıs tarihli gazetede yer almaktadır. Sadece takvim bile kutlamaların ne kadar ciddiye alındığını ve ne kadar ehemmiyet verildiğini göstermektedir.
Yine Cumhuriyet Gazetesi’nin 10 Temmuz 1940 tarihli nüshasında ise; iki sütuna, “Üniversite haftası” manşetine yer verilerek manşet altında; “Merasimde bulunacak heyet Erzurum’a gitti.” haberi kaydedilmektedir.
Haberin fotoğrafı yayınlanarak fotoğraf altında; “Üniversite haftası münasebetiyle Erzurum’a giden Üniversite Rektörü ve profesörleri Haydarpaşa garında” bilgisi paylaşılmaktadır.
Haberde sözü edilen üniversitenin, İstanbul Üniversitesi; mebhus rektörün ise, İstanbul Üniversitesi Rektörü Cemil Bilsel Bey olduğu bilinmektedir.
Haberin geniş bir şekilde verilen metni şu şekildedir:
“Bir müddetten beri şehrimizde bulunan Maarif Vekili Hasan Âli Yücel, dün akşam treniyle Ankara’ya dönmüştür. Vekil, istasyonda Maarif ve Üniversite mensuplarıyla şahsî dostları tarafından teşyi edilmiştir (uğurlanmıştır).
Aynı trenle Erzurum’da Üniversite haftasını açacak heyet de gitmiştir. Heyet, bir gün Ankara’da kalacak, cumartesi günü Erzurum’a ulaşmış olacaktır. O gün saat 17’de Rektör Cemil Bilsel’in söyleyeceği bir nutukla hafta açılacaktır. Ondan sonra, bir hafta zarfında,
Prof. Tevfik Remzi, “Doğum ve nüfus meselesinin kadın sağlığı ile alâkası”
Prof. Sıddık Sami Onar, “Hukuk bakımından şehir ve hemşeri”
Prof. Kâzım İsmail Gürkan, “Kemik hastalıklarından korunma”
Prof. Muhiddin Erel, “Şehir hıfzıssıhhası”
Doçent Mükrimin Halil, “Erzurum’un tarihi”
Prof. Ali Fuad Başgil, “Vatandas hakları ve millî disiplin”
Prof. Muzaffer Güçman, “Salgın hastalıklardan korunma”
Prof. Sadi Irmak, “Spor davamız”
Doçent Ziyaeddin Fahri “Türk iktisadiyatında Erzurum’un mevkii”
mevzulu birer konferans vereceklerdir.
Ayrıca her profesör kendi branşına aid muhtelif mevzular etrafında etüdler, anketler yapacaktır. Hafta, ayın 19 unda Rektör’ün bir nutku ile nihayete erecektir. ….”
Üniversite açılışı kutlama törenlerine bakıldığında, mezkûr tarihte Erzurum’a tam manasıyla bir “beyin takımı” çıkarması yapıldığı, kâmil manada münevver bir ekibin törenlere iştirak ettiği anlaşılmaktadır.
13 Temmuz 1940’ta başlayan törenler 19 Temmuz 1940’ta tamamlanır.
Kutlama törenlerinden sonra Cumhuriyet Gazetesi’nin 23 Temmuz 1940 tarihli nüshasında ise, iki sütuna, “İlk Üniversite haftası muvaffakiyetli oldu” manşeti verilmektedir.
Manşet altında; “Erzurum’dan dönen heyet reisi Cemil Bilsel, ‘Hafta’nın bir ilim zaferi olduğunu söylüyor” ifadesi dikkat çekmektedir.
Haberin metninde:
“Hafta ilk defa ayın 13 ünde Erzurum’da açılmış ve 19 unda büyük merasimle kapanmıştır. Üniversite haftası bütün yurtta büyük bir alâka uyandırmış, Erzurum’a giden heyetimiz birçok vilâyetlerimizden telgraflarla davet edilmiştir. …
Üniversite Rektörü Cemil Bilsel, ‘hafta’ etrafındaki intibalarını bir muharririmize şu suretle anlatmıştır: —“Haftamızı burada tensib edilen program dairesinde ikmal ettik. 11 i umumî, 13 ü meslekî olmak üzere 23 konferans ve musahabe yaptık.
Meslekî konuşmalar, münakaşalı ve ikişer saat devam ettiği için, Erzurum’da ilmî çalışmalarımız 13 saat sürdü.
Ayrıca doktorlarımız 237 hastayı da muayene etti. Bütün konferanslarımızda ilme karşı büyük rağbet ve en yakın bir alâka gördük. Diyebilirim ki, Üniversite haftası Erzurum’da ilmin zafer haftası oldu.
Haftanın açılışını demiryolunun Erzurum’a varışını ve kapanışını da Erzurum Kongresi ile yaptım.
Türk milletinin Lozan’a uzanan şeref yolu merhalesinden bahsedişim çok heyecanlı oldu. Halkevi’nin büyük salonu devamlı alkışlar içinde kaldı. Vali Burhan Teker’den bilhassa şükranla bahsetmeliyim.
Bütün konferanslarda, bizzat bulundu ve haftanın iyi verimli olması için, mümkün olan her şeyi yaptı. Belediye Reisi ve Halkevi Reisi, bütün Erzurum halkı ve memurları ilim heyetine en yakın alâkayı gösterdiler ve bizi minnettar bıraktılar.
Konferansları bir kitap halinde çıkaracağız. Memlekette bu suretle verimli bir ilim hareketi daha başgöstermis olacaktır.
Üniversite haftası, Üniversite bilgilerini yayma faaliyetinin bir çeşididir. Gittiğimiz muhit için faydalı olduğumuz kadar aldığımız intıbalardan da buradaki ilmî mesaimiz için istifade edeceğiz. İlk haftanın veriminden hepimiz çok memnunuz”.
İstanbul Üniversitesi Rektörü Cemil Bilsel Bey, 1940 yılının Temmuz ayında Erzurum’da 24 konferans yapıldığını belirtmektedir. O tarihteki Erzurum için muhteşem bir kutlama değil mi?
Ayrıca, Ankara ve İstanbul’dan Erzurum’a gelen doktorlar 237 hastayı muayene ediyor. İnşallah hepsi şifa bulmuştur.
Rektör Cemil Bilsel Bey, “Üniversite haftası, Erzurum’da ilmin zafer haftası oldu” diye beyanat vermektedir.
İfadenin nezaketine, zarafetine, ihtişamına bakar mısınız? Siz ne güzel insanlarmışsınız Cemil Bey …
1940 şartlarında, Erzurum’da, “Üniversite haftasını kutlama törenleri” yapmak! Hakikaten pek kıymetli ve pek saygıdeğer bir düşünce ve davranış… Ne kadar ufuk açıcı, ulvi bir irfan!
Gençler! Genç bilim insanları!
Yusuf Has Hacib (1017-1070), Kutadgu Bilig isimli şaheserinde bir hadise (sav) atıf yaparak diyor ki:
“Kişi iki törlüg kişi atanur, biri ögretigli biri ögrenür.”
İki türlü insana “insan” denir: Biri öğreten, biri öğrenen.
Ya öğreten olunuz ya öğrenen.
Son asrın arifanından Muhammed Lütfi Efendi (Alvarlı Efe Hazretleri) (1868-1956), “Erzurum kilid-i mülk-i İslam’ın” diyerek tarihe yaldızlı bir ser-levha miras bırakmıştı.
Artık, ay yıldızlı al bayrak, sizin fedakârlıklarınızla arş-ı alaya yükselecektir.
Efe Hazretleri’nin mirasını sahiplenerek aynı zamanda “Erzurum, kilid-i mülk-i irfanın” düsturu ile Erzurum’u irfan mülkünün kildi yapmak sizin elinizde.
Bütün bilim kahramanlarına rahmet olsun, şan olsun, şeref olsun.
Erzurum, ile-l-ebed şad-u handan olsun, pâyidar olsun!
