اَهُمْ يَقْسِمُونَ رَحْمَتَ رَبِّكَۜ نَحْنُ قَسَمْنَا بَيْنَهُمْ مَع۪يشَتَهُمْ فِي الْحَيٰوةِ الدُّنْيَا وَرَفَعْنَا بَعْضَهُمْ فَوْقَ
بَعْضٍ دَرَجَاتٍ لِيَتَّخِذَ بَعْضُهُمْ بَعْضاً سُخْرِياًّۜ وَرَحْمَتُ رَبِّكَ خَيْرٌ مِمَّا يَجْمَعُونَ
“Rabbinin rahmetini onlar mı paylaştırıyorlar? Dünya hayatında onların geçimliklerini aralarında biz paylaştırdık. Birbirlerine iş gördürmeleri için kimini ötekine derecelerle üstün kıldık. Rabbinin rahmeti onların biriktirdikleri şeylerden daha hayırlıdır.” (Zuhruf 32)
Ayette insanların akıl, zekâ, çeşitli yetenekler, fiziki görünüm, statü vb. özellikleri bakımından farklı yaratılmalarının nedeni açıklanmaktadır. Rabbimiz dünyanın dengesini bu ayrımlar üzerine inşa etmiştir. Kaba bir bakış bu sosyolojiyi eleştirebilir; çünkü bir yanda zenginler bir yanda fakirler; bir yanda mutlu olanlar bir yanda mutsuzlar ve zulüm görenler! Oysa bu dünyadan sonraki hayatın ebedi olması, cennetin ve cehennemin varlığı, dünya sosyolojisinin adil bir ilahi düzen olduğunu ortaya koyar. Çünkü iman ve amel-i salih sahibi değilse zengin cehenneme, iman ve amel-i salih sahibi ise fakir cennete gidecektir. Dünyada biri zenginlikle diğeri fakirlikte imtihan edilmişlerdir…
Dünyada cari ilahi sosyolojiyi ve psikolojiyi takdir edemeyenler, dünya yaşantısını tek amaç sanmakta, ötesini inkâr etmektedirler. Dünya hayatını tek bir hayat sananlar bu ilahi sosyolojiyi anlamamaktadırlar. Hâlbuki iman sahipleri için, dünya ve ahiret bir bütündür. Biri olmadan diğerinin bir anlamı kalmaz. Dünyada var olmanın nedenlerinden biri, bu hayatın ilahi manasını, zevkini ve çilesini imtihan olarak idrak etmektir ki, bu bilinç, cennet nimetlerinin değerini ortaya çıkarmaktadır.
Rabbimiz kime hangi nimeti vereceğini varlığa sormaz, her varlığın bir nasibi vardır ve o nasibi elde edecek fıtri donanım da o varlığa yüklenmiştir ki bu genel bir rahmettir. Bunun dışında dilediği kuluna peygamberlik gibi büyük nimetleri vermesi Allah Teâlâ’nın bir takdiridir. Allah, kimi dilerse onu yüceltir, kimi dilerse onu alçaltır. Allah’ın yücelttiği kişiyi kimse alçaltamaz. O’nun alçalttığını da tüm dünya bir araya gelse yüceltemez. Her türlü taksim O’na aittir.
Sonuç: Dünyanın imkânları; ateş, hava, su, toprak; bitki, hayvan, insan… hepsi birden, nimet ve nimetlenenler şeklinde, dünya hayatını mümkün kılan ilahi sebepleri teşkil ederler. İlahi sosyoloji gereği işler ve gidişler paylaştırılmıştır. Alış-veriş, oluş-ölüş sıraları gelmeden hiçbir şey vücuda gelmez, olmaz ve ölmez. Cüzi irade işte bu imtihanı gerçekleştirmek içindir. Yoksa Yaratana karşı önlem alınamaz. İlahi sosyolojiden kazançlı çıkacak olanlar, sadece Rabbin rahmetini elde etmeyi amaç ederek yaşayanlar olacaktır.
M. Talât Uzunyaylalı
